Kiedy doktor Ludwig Guttmann organizował dla swoich pacjentów pierwsze zawody w łucznictwie, nie przypuszczał nawet, że na jego oczach formują się właśnie zalążki międzynarodowego ruchu paralimpijskiego. W przededniu otwarcia XVII Letnich Igrzysk Paralimpijskich w Paryżu przybliżamy początki ich powstania.
Coubertin igrzysk paralimpijskich
Takiego określenia w stosunku do Ludwiga Guttmanna użył papież Jan XXIII podczas ceremonii otwarcia igrzysk paralimpijskich w Rzymie. Sir Guttmann urodził się w 1899 roku w Toszku na Górnym Śląsku w rodzinie niemieckich Żydów. Od szkoły średniej w kręgu jego naukowych zainteresowań znajdowała się medycyna. Z tą właśnie dziedziną postanowił związać swoją zawodową przyszłość. Był bardzo ambitny. Po skończonych studiach jego kariera rozwijała się w Niemczech w błyskawicznym tempie. Hamulcem w dalszym rozwoju okazały się nasilające prześladowania Żydów po objęciu przez Hitlera władzy w III Rzeszy oraz związane z tym liczne zdarzenia i zakazy („noc kryształowa”, lekarze żydowskiego pochodzenia nie mogli leczyć Aryjczyków), które w konsekwencji zmusiły doktora Guttmanna i jego rodzinę do poszukania szczęścia poza granicami kraju. Swoją bezpieczną przystań odnaleźli w Wielkiej Brytanii, do której wyemigrowali na krótko przed wybuchem II wojny światowej.
Sport lekarstwem na wszystko
Początkowo Ludwig Guttmann miał spore problemy ze znalezieniem pracy. Brytyjczycy patrzyli bowiem nieprzychylnym okiem na lekarzy-obcokrajowców. Z biegiem czasu udało mu się zyskać uznanie i sympatię, a w dowód zaufania w 1944 roku powierzono mu utworzenie ośrodka rehabilitacyjnego w Stoke Mandeville. W tej angielskiej wiosce położonej około 60 kilometrów na północny zachód od Londynu powstał kompleks leczniczy, szpital połączony z ośrodkiem rehabilitacyjnym, do którego przyjmowano rannych z drugiej linii frontu. II wojna światowa pozbawiła życia miliony istnień ludzkich, a wielu z tych, którzy ocaleli, doznało poważnego uszczerbku na zdrowiu. Właśnie z myślą o takich osobach Guttmann opracował autorski plan mający na celu nie tylko poprawę ich komfortu w życiu codziennym, ale przede wszystkim powrót do społeczeństwa, z którego na skutek swojej niepełnosprawności zostali wykluczeni. W tamtych czasach pokutowało przekonanie, że niepełnosprawność jest czymś, co należy ukrywać, a nie wystawiać na widok publiczny. Sir Guttmann miał totalnie odmienne zdanie na ten temat. Był święcie przekonany, że elementy rywalizacji sportowej, które wprowadzi do codziennej rehabilitacji swoich pacjentów, przełamią ich wewnętrzny wstyd i lęki, pozwalając na nowo uwierzyć w siebie.
Parallel, czyli równoległe
29 lipca 1948 roku, w dniu otwarcia pierwszych powojennych letnich igrzysk olimpijskich w Londynie, Ludwig Guttmann zorganizował dla swoich podopiecznych tzw. „igrzyska równoległe” (z ang. „parallel games”). Wzięło w nich udział 16 weteranów wojennych z urazami kręgosłupa, w tym dwie kobiety, którzy na przyszpitalnym trawniku konkurowali o zwycięstwo w turnieju łuczniczym. Wiadomość o „nietypowych” jak na tamte czasy zawodach lotem błyskawicy obiegła okoliczne wsie i miejscowości. Kolejne edycje zawodów, które w pierwszych latach rozgrywano wyłącznie w Stoke Mandeville, cieszyły się coraz większym zainteresowaniem nie tylko krajowych, ale również zagranicznych uczestników. W 1960 roku nadano temu wydarzeniu międzynarodowy charakter i od tego momentu zawody te zaczęto rozgrywać w różnych miejscach, z reguły w miastach-gospodarzach igrzysk olimpijskich. Obecnie igrzyska paralimpijskie są najważniejszym sportowym świętem osób z niepełnosprawnością. Podobnie jak igrzyska olimpijskie organizowane są w cyklu czteroletnim, a zmagania rozpoczynają się dwa-trzy tygodnie po ich zakończeniu. Pierwsze letnie igrzyska, jak już wspomniano, odbyły w 1960 roku w Rzymie, zaś inauguracja ich zimowego odpowiednika nastąpiła 16 lat później w szwedzkim Örnsköldsvik.
Blisko 800 razy na podium
W pierwszych letnich igrzyskach paralimpijskich wystartowało 209 zawodników z 17 krajów, którzy zawalczyli o medale w ośmiu dyscyplinach. Wśród uczestników zabrakło jeszcze Polaków. Formalny debiut biało-czerwonych miał miejsce 2 sierpnia 1972 roku podczas igrzysk w Heidelbergu. Wystawiono wówczas skromną, bo składającą się z zaledwie 22 osób ekipę, która zdobyła 33 krążki (14 złotych, 12 srebrnych i 7 brązowych), co dało szóste miejsce w klasyfikacji generalnej igrzysk. Najlepszy występ w historii polska reprezentacja zanotowała osiem lat później w Arnhem. 42-osobowa kadra sięgnęła w Holandii po rekordowych 177 medali, z czego aż 75 złotych (!). W medalowej klasyfikacji zaowocowało to najwyższą jak dotąd drugą lokatą, tuż Stanami Zjednoczonymi, których przedstawiciele – podobnie jak biało-czerwoni – 75 razy stanęli na najwyższym stopniu podium. Podczas ostatnich igrzysk, które trzy lata temu odbyły się w Tokio, Polacy wzbogacili swój dorobek o 7 złotych, 6 srebrnych i 11 brązowych trofeów.
Podsumowując, w trzynastu dotychczasowych startach w letnich igrzyskach reprezentanci Polski mają na koncie 753 krążki: 269 złotych, 265 srebrnych i 219 brązowych. W klasyfikacji wszech czasów wśród letnich dyscyplin wynik ten przekłada się aktualnie na dziewiątą pozycję na świecie, a piątą w Europie. W zimowej rywalizacji natomiast nasi sportowcy dołożyli 11 złotych, 6 srebrnych i 28 brązowych medali, co łącznie daje 798 lokat na podium. W stolicy Francji czekamy zatem na jubileuszowy 800. krążek w historii letnich i zimowych paraigrzysk.
_____
Źródło zdjęcia: Australian Paralympic Committee, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons